Sosyal hizmet uygulamalarında feminist teoriler ve metotlar, gündemde yer alan ve gün geçtikçe de artan ‘ erkek şiddeti ‘ nedeniyle ve tabi birçok olumsuz nedenle de uygulamada kullanılması gereken yaklaşımlar içerisinde yer almalıdır. Bundan dolayı ve ödevim nenedi ile de vaka üzerinde feminist metotları ve teorileri inceleyeceğim.
Sosyal hizmet uzmanı uygulama alanında Dominelli’ ye göre üç temel yaklaşımı benimsemelidir. Bunlardan ilki olan terapötik yaklaşım müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanı arasında iyileştirici aynı zamanda destekleyici ilişki kurulması gerektiğini söyler. İkinci yaklaşım olan bakım-korumada uzmanın rolü danışmanlık ve müdahale yöntemlerini içerir. Son ve feminizm bakış açısından önemli olan özgürleştirici yaklaşım ise tam anlamıyla bir mücadele ve güçlendirme aşaması içerir ( Akt: Buz, 2009: 56-57 ). Müracaatçımız olan 28 yaşındaki Ayesha ile çalışırken bu üç temel yaklaşımı da ele alarak feminist teori ve metotları kullanacağız.
Müracaatçımız 28 yaşında Ayesha, 6 ve 2 yaşında olmak üzere iki çocuk sahibi bir kadın. Eşi Umar tarafından bir tartışma sırasında fiziksel şiddete uğramış ve o esnada merdivenlerden düşerek 2 yaşındaki çocuğu ile birlikte yaralanmışlar. Eşi evi terk etmiş ve Ayesha da kuzeninin yanına gitmiştir. Fakat kuzeni kocasının bu hareketten dolayı sinirleneceğini, evine dönmesi gerektiğini söyleyerek ona yardım etmesinin de yanlış olacağını dile getirmiş. Böylelikle kadın sığınma evini aramış ve bizden yardım istemektedir. Müracaatçı kuruma geldiği vakit sosyal hizmet uzmanı olarak ilk yapmamız gereken uygulama güven ve ortaklık ilişkisi kurmak olmalıdır. Çünkü hem çocukları hem de kendisi fiziksel şiddetin yanında psikolojik şiddete de maruz kaldığı için bizim yanımızda güvende hissetmeli, sakinleştirilmeli ve uygun ortam yaratılarak durumu ve duygularını rahat ifade etmesi sağlanmalıdır. Aynı zamanda yukarıda da bahsettiğim gibi terapötik yaklaşım ile destekleyici ve iyileştirici bir iletişim yöntemi kullanılmalıdır. Daha sonra ön değerlendirme aşamasına geçilerek yaşanılan olay, müracaatçının duyguları, çocukların durumu uygun iletişim teknikleri ile dinlenmelidir. Bu aşamada feminist perspektifler ile de çalışılmalıdır. Ayesha ilk olarak kuzeninin yanına gider ve tepki olarak bunun yanlış olduğunu, kendisine yardım edemeyeceğini, evine ne olursa olsun geri dönmesi gerektiğini söyler. Bir diğer yandan ekonomik olarak da bağımsız olmadığını dile getirmekte. Eşi çalışıyor ve büyük ihtimalle toplumda kadın olarak çalışmanın dezavantajını hissediyor olmalı. Bu durum bize feminist perspektifte Toplumsal Cinsiyet Şema Teorisini hatırlatmalı (Teater, 2019: 110). Aynı zamanda Ayesha kültürel inançlarının derin olduğunu bu yüzden hem kendi adına hem de eşi adına bu yaptığı hareketin kara leke bırakacağına inanır. Buradan da çıkarım yapılacak nokta feminist perspektifteki bir başka teori olan Kültürel İlişkisel Model olmalı (Teater, 2019: 111). Kullandığımız teoriler ile ön değerlendirme aşamasında çıkarımları edindikten ve fark ettikten sonra teoriyi pratiğe dökecek olursak feminist metotlardan olan semptomların ortadan kaldırılması ile başlayabiliriz (Teater , 2019: 112). Semptom dediğimiz kavram aslında olan durum karşısında müracaatçımızın düşünceleri diyebiliriz. Yani bu kara leke olacağını hissedip huzursuzluğa kapılan Ayesha’da o değiştirmeye çalışacağımız ilk düşünce kültürel kalıplar olmalı. Yani bir kadın şiddete uğruyor ise kendini o ev içerisinde mutsuz hissediyorsa aynı zamanda her yönden şiddete maruz kalıyorsa ( ekonomik şiddet, duygusal şiddet vs ) her şeyi bir kenara bırakalım eşi ile anlaşamıyorsa boşanmak veya kendi yaşamı hakkında söz sahibi olmak istemek hiçbir zaman kara leke olarak algılanmamalıdır. ‘ Kadın çalışamaz çünkü evde kalıp çocuğa bakmalı, kadın evde kalmalı erkek ise eve ekmek getirmeli, erkektir sinirlenir, bağırır, çağırır ne olursa olsun kadının yanı kocasının yanı ‘ gibi bu tür kültürel kalıp yargılardan uzaklaşmak ve müracaatçımız ile çalışırken bunların derinine inerek aynı zamanda farkındalık yaratarak konuşulmalı, düşünce olarak değişim yaratılmalıdır. Bir diğer metot çalışma benlik saygısıyla alakalı olmalıdır ( Teater, 2019: 112). Ayesha’ nın ekonomik olarak endişesi var bu özverisinden de endişe duyduğunu gösterir. Bu algıyı yıkmak gerekir. Kadının kendi yaşam alanının olacağı, kadının yaşamını yönlendirme hakkı olduğunu, onun da ekonomik olarak istediği zaman gayet güçlü olabileceğini, aynı zamanda her insanın eşit hak ve özgürlükleri olduğunu anlatmak gibi bilgiler temelinde verilmelidir. Burada sosyal hizmet uzmanının en önemli rolü danışmanlık ve savunuculuktur diye düşünüyorum. Bir diğer metot yaklaşımı ise kişilerarası ilişkilerin kalitesidir ( Teater, 2019: 112). Ayesha’nın çevresindeki bireyler ile iletişim halindeki durumu derin bir inceleme gerektirir. Buradaki temel amacımız zaten sosyal çevreye bakarak kişinin diğer insanlarla olan iletişimlerini incelemek olmalı. Güç ilişkisine bakmanın en kolay yolu iletişimde kullanılan dildir de aynı zamanda. Kullanılan dil kadını psikolojik şiddet döngüsüne de sokar. Böylelikle kullanılan dilin, iletişim şeklinin farkına vardırılarak hem bu iletişim şeklinin kadında yaratacağı etkilerin ortadan kalkması sağlanacak hem de sosyal çevrede destek ağı diye bahsedilen yanlış şema düzeltilerek yeni destek ağları ile olumlu ilişkiler içeren sosyal çevre olarak yenileme sağlanacaktır. Burada Ayesha ile benzer durumlarda olan müracaatçılar ile grup çalışmaları yaparak örgütlenme sağlanmalı. Aynı zamanda deneyimlerin paylaşılması ve dayanışma hem özgüven getirir hem güçlenme sağlar hem de birlik sağlayacaktır. Farklılığa dikkat etmek de bir diğer metot (Teater, 2019: 112). Burada ise en önemli nokta kadının kadına karşı davranış şekli aslında en olumsuzu. Çünkü vakamızda verilmemiş fakat kuzeninin de kadın olduğunu varsayar isek kadın çoğu zaman içselleştirdiği olumsuz duygu ve düşünceleri diğer bir kadına aktaran rolünde olduğunu da görebiliriz çoğu zaman. ‘Evine dönmelisin, çevre ne der sonra, kocandır eğ başını gibi hatta normal hayatta da kadın kilo aldığı zaman zayıflamalısın yoksa erkekler bakmaz, yaşı geç henüz evlenmemiş kadına evde kaldın, gece vakti dışarı çıkılmaz, giyimine bak ben olsam bunu giymezdim’ gibi kadının kadını eleştirdiği, etkilediği birçok durum çıkıyor ortaya. Hangi cinsten olursa olsun, hangi kültürden olursa olsun kültürel çeşitliliğe farklı renklere ve farklı yaşamlara saygı duyulmalıdır. Ancak o zaman saygı duyulacak insanlar oluruz. Burada sosyal hizmet uzmanı olarak bizim de görüşlerimiz önem taşır. Farklılığın normal olduğunu ve saygı duyduğumuzu kendi kalıp yargılarımızı eleştirerek müracaatçı ile çalışırken kendimizin de farkına varmak, var ise ilk değişimi kendimizde yaratmak ve tabiî ki bizim de farklılığa saygı duyduğumuzu tam anlamıyla göstermemiz gerekecektir. Bir diğer ve önemli olan politik farkındalık ve sosyal eylem metodu ( Teater, 2019: 112). Az önce de bahsettiğim gibi aslında kadını en büyük eleştiren kadın oluyor hep bunun farkında olmamız ve artık bunun üzerine düşünerek değiştirmemiz gerekiyor bu tavrımızı. Bu değişim ile farkına varmamız gereken en önemli şey de kadının yanındaki kadın, mücadeledeki en büyük destektir. Müracaatçımız Ayesha’nın sosyal destek ağı genişletilmeli, deneyimli aynı olayları yaşamış birçok kadın ile bir araya getirilerek grup çalışmaları yapılmalıdır. Derste de gördüğümüz gibi 2.dalga feminizm ile ortaya atılan kişisel olan politiktir daha sonrasında da özel alan politiktir şeklindeki çarpıcı görüşlerin bize sunduğu mesajlar vardır. En önemlisi tabiî ki politikanın ve baskının evde, iş yerinde, kişisel ilişkilerde her yerde olduğudur. Maruz kaldığımız baskı, ayrımcılık, özel alan/kamusal alan ayrımı, cam tavan- cam duvar, görünmeyen emek, karşılıksız emek gibi birçok noktada politika vardır, iktidar ilişkileri vardır bu unutulmamalıdır. Ortadaki güç ilişkileri, gücü elde etme çabası , toplumsal cinsiyet rolleri ve ataerkil yapı kadında birçok dezavantaj yaratmaktadır. Kadınların ortak sorunları ve ortak mücadeleleri vardır. Bu durumda kadının kadınla buluşturulması, deneyimlerin birbirlerine aktarımları, birlikte mücadele etme ruhu kazandırmak, aynı zamanda sosyal hizmet uzmanları dahil savunuculuk rollerinin her kadın tarafından tüm kadınlar için kazanılması değişimin ve başarının en büyük adımı olacaktır. Politik olanın farkındalığı işte bu yüzden önemlidir. Değişim mücadeleden gelir. Mücadele ise başarı getirir. Tüm bu uygulama ve planlama aşamasında yukarıda da bahsettiğim Dominelli’nin bakım-koruma ilkesini unutmamalıyız ( Akt: Buz, 2009: 56-57 ). Müracaatçı güçlendirilerek kendi yaşamında mücadele etme hakkı tanırken ona sosyal hizmet uzmanı olarak da her zaman danışmanlık ve savunuculuk rolünü unutmadan müracaatçı ile birlikte mücadele etmelidir.
Aynı zamanda metotların yanında uygulamada teorileri de kullanmak gerekir. Metotlarda da bahsettiğim gibi toplumsal cinsiyet rol analizleri yaparak toplumsal cinsiyet rol müdahaleleri geliştirmek ( Teater, 2019: 113). Bu teoride önemli nokta müracaatçımızın üstlendiği ve içselleştirdiği rolleri fark etmek bu durumlara göre de müdahale yöntemleri ve planlamaları yapmak kadını da öğrenilmiş çaresizlikten kurtarmak tabiî ki. Bu aşamada sosyal hizmet yaklaşımlarından olan sistem kuramı, sosyal inşacılık yaklaşımı ve ekosistem perspektifleri bize destek olacak yöntemlerdir. Aynı zamanda yine metotlarda bahsettiğim gibi güç analizi ve müdahale teorisi destek alınarak müracaatçımızın maruz kaldığı güç ve iktidar ilişkilerine bakmak gerekir (Teater, 2019: 114). Bu noktada iktidar ilişkileri ile ve toplumsal yapının da getirisi olan güçlü durumda olan erkeklerin kadınlar üzerindeki baskısını kaldırmak, kadının güçlenmesine destek olmak. Bu müdahale yöntemlerinde sosyal hizmet uygulamasında kullanılan yaklaşımlar kullanılmalıdır. Güçlendirme ve güçler perspektifi, baskı karşıtı uygulama ve krize müdahale gibi yaklaşımlar destekleyici yöntemler olacaktır. Özellikle güçlendirme perspektifi ile kişinin güçlü yönlerini ortaya çıkarmak gerek. Kuram dersinde de gördüğümden yola çıkarak insancıl yaklaşımda da söylendiği gibi her bireyin gizli cevheri vardır ve bunu ortaya çıkarmak gerekir. Güçler perspektifi ile de olan özelliklerin daha da geliştirilmesi gerektiğine dayanan bir perspektif aslında. Güçlendirme ve güçler perspektifi ile birçok özellik keşfedebilir kurslara, ilgili alanlara yönlendirme ve uygun ortam yaratma sağlanabilir müracaatçımıza. Yine çokça üzerinde durduğumuz kedine güven teorisi (Teater, 2019: 114). Müracaatçımız kendi yaşamının iplerini eline almalı. Sosyal hizmet uzmanı bu evrede danışmanlık yaparak uygun ortamlar da müdahale yöntemleri geliştirir. Müracaatçımızın yeni bir hayat kurması, ekonomik özgürlüğünü kazanması için sistemler arası işbirliği ve ekip işbirliği ile güçlendirme sağlanmalıdır. En sonuncu ve bence en değerli olan teori yeniden çerçeveleme ve yeniden etiketleme (Teater, 2019: 114). Çünkü Ayesha’da da gördüğümüz gibi suçluluk ve olumsuz düşünceler hayatını etkileyecektir. Toplum tarafından yapılan etiketlemeler, aile tarafından olumsuz bakış açıları kadınların yaşamlarını korku ile geçmesine sebebiyet verir. Bu teoride de belki ortaya çıkacak sonuç kadının bu tür etiketlemeler ve genellemeleri kabullenmesi nedeni ile eşini affederek belli bir şiddet döngüsüne girer. Çünkü etiketlendiği her davaranıştan ve etiketlenmekten korkmak ilk başta değişimi yavaşlatır ve hatta bizi tüm uygulamalarımızda geri götürür. Bundan dolayı müracaatçımızı ekip iş birliği ile psikolojik destek almasını sağlamak, farkındalık yaratarak içinde bulunduğu durumların aslında yeniden bir çerçeveleme yaparak yeni kavramlar kullanarak ona güçlendirici, destekleyici ve üçüncü temel ilkelerden olan özgürleştirici yöntemler kullanmak. Farkındalık gerçekliğin de gösterilmesidir. Onun bu durumda olma sebebinin ne olduğu, aslında böyle mutlu olmadığı, kendi yaşamının olmadığı ve böyle devam etmesi halinde daha çok yıpranacağı gibi gerçeklikler farkına vardırmak. Bunun için de uygun ortam yaratacak olan sosyal hizmet uzmanı olarak biziz. Unutmamalı ki toplumda ‘ normalleştirme’ ve ‘öğrenilmiş çaresizlik’ yaygın bir durum.
Tüm bu metot ve teoriler ile müracaatçımız Ayesha ile planlamalar yapılmalı. Unutmamalıyız ki kişinin kendi yaşamını yönlendirme hakkı vardır. Eğer biz de sosyal hizmet uzmanı olarak bunun farkına varmadan müracaatçıyı yönlendirir isek bizim de baskıdan ve güç kullanmaktan başka yaptığımız bir şey olmamış olacak. Sosyal hizmet uzmanı bu yüzden ilk önce kendini sorgulamalı ve bunun farkına varmalıdır. Planlama yaparken tüm bu saydığımız metot ve teorilerden yararlanmalı, uygulama yaparken aynı zamanda izleme ve değerlendirmeler yapmayı da unutmamalı. Bir de önemli nokta tabiî ki çocuklarla yapılacak çalışmalardır. Kadın sığınma evinde çalışan bir sosyal hizmet uzmanı olarak müracaatçımızın çocukları ile de çalışma ortaya koymalı, uygun kurumlar ile işbirliği gerçekleştirilerek, ekip işbirliği de yaparak çocukların yararı da göz önüne alınmalıdır.
Bir sosyal hizmet uzmanı olarak feminist yaklaşımları yöntemleri benimserken eşitlikçi yaklaşım sergilediğimizi ortaya koymalıyız. Toplumsallaşma sürecinde ve toplumsal kurumlarda yeniden üretilen iktidar ilişkileri ve ataerkil yapıyı da fark etmek gerekir. Değişim yaratmaktır feminizm. Eisenstein’ e göre feminizm erkekliğin üstünlüğünü ortadan kaldırmak veya sona erdirmek değildir sadece aynı zamanda feminizm baskınlık ideolojisine de nokta koymaktır ( Akt: Buz, 2009 : 54 ). Bir de kuram dersinden hep hatırladığım ‘ çukur metaforu ‘. Sosyal hizmet uzmanı çukura düşen müracaatçıyı çukurdan çıkarandır. Aynı zamanda çukura tekrar düşmemesi için o çukuru da kapatandır. Sosyal hizmet uzman ı bireysel çalışmalar yaparak çukurun kapanmasını sağlarken önümüze çıkacak çukurları da toplumda değişim yaparak engelleyendir. Toplumsal istikrar bence toplumsal değişim sağlanır ise gerçekleşecektir.
SOSYAL HİZMET ÖĞRENCİSİ HİLAL BULUT
Kaynakça
- Buz S. (2009). Feminist Sosyal Hizmet Uygulaması, Toplum ve Sosyal Hizmet 20/1: 53-65.
- Teater B. (2019). Sosyal Hizmet Kuram ve Yöntemleri: Uygulama İçin Bir Giriş, Çev: Çoban Ankara: Nika Yayınevi, s.105-122.
